Głównym bohaterem utworu jest Iwan Denisowicz Szuchow, skazany na dziesięć lat za rzekomą zdradę ojczyzny chłop z Tiemgieniowa. Akcja rozgrywa się w roku 1951. Jako jeden z wielu byłych żołnierzy, zbiegły z niemieckiej niewoli, zostaje pod tym pretekstem bezpodstawnie oskarżony o szpiegostwo na rzecz hitlerowskiego wywiadu. Nikt wcześniej nie powrócił z obozu do rodziny, jednak przed Iwanem pojawia się nadzieja, że za rok jego kara się zakończy, co daje mu dodatkową motywację do walki z katorgą, którą przeżywa. Dla Iwana każdy dzień to walka o przetrwanie i próba przeżycia: klimat syberyjski jest groźny, bohater jest niedożywiony, schorowany, trapiony przez służbę obozową, skłonną do nieludzkich zachowań, przymuszany do katorżniczej pracy. Ma jedno pragnienie: odsunąć w dal widmo rychłej śmierci. Jest jednym z wielu więźniów, podobnie jak on walczących o przetrwanie z prześladowcami, chorobami i własnymi słabościami. Łagier jest więzieniem zarówno dla zwykłych chłopów jak Iwan, ale także miejscem, gdzie wegetują oficerowie, politycy czy artyści. Dowiadujemy się zarówno o prześladowcach, jak i o prześladowanych. Choć wśród więźniów przeważają ludzie uczciwi, nie brakuje donosicieli. Większość skazańców znajduje się tutaj z błahych powodów, przekonań religijnych, niewłaściwych znajomości, „nieprawomyślnych tekstów”. Wielu więźniów nie potrafi sprostać nadludzkiemu wysiłkowi fizycznemu, nie potrafi podporządkować się nadzorcom stosującym brutalne zasady. Więźniowie dzielą się też na biednych jak Iwan i na „arystokratów”, czyli tych otrzymujących często paczki od rodzin, co pozwala im na odrobinę większą swobodę. Aleksander Sołżenicyn odtwarza w swoim opowiadaniu codzienny reżim obozowy, ze swoimi zwyczajami i hierarchią, co robi w sposób beznamiętny.