Co miał wspólnego gazda w cyfrowanych portkach, przekonujący na konferencji w Wersalu prezydenta Wilsona do polskich roszczeń terytorialnych, z węgierskim paniczem, który zaproszenie na własny pogrzeb rozsyłał telegramem? Obaj byli Spiszakami. Podobnie jak polsko-słowacki burmistrz Kieżmarku, który swoje miasto wprowadzał do Unii Europejskiej przez euroregion Tatry, Niemiec uciekający najpierw przed Wehrmachtem, a potem przed NKWD, czy słynna cygańska pieśniarka, na której koncerty schodzą się wielbiciele muzyki folkowej z całej Polski. Na Spiszu mieszkali obok siebie Węgrzy, Słowacy, Polacy, Niemcy, Rusini, Żydzi i Cyganie. Dlatego uważa się o nim, że jest krainą siedmiu kultur, sercem Europy Środkowej. Spiszacy twierdzą, że mówią „po nasymu”, choć dla każdego to co innego znaczy. Wielu do dziś uważa się przede wszystkim za tutejszych, ale są też tacy, którzy daliby się pokroić za to, że ich przodkowie od setek lat byli Polakami albo Słowakami. Ludwika Włodek od dzieciństwa przygląda się temu pogranicznemu tyglowi. Spędzała na Spiszu wakacje. Potem wracała tam jako badaczka i reporterka. Zebrała relacje zaskakujące i nieoczywiste, w których ideologia przeplata się z codziennością, a wielkie wojny z małymi ludzkimi dramatami. Oddała głos samym Spiszakom, tym urodzonym na arystokratycznych zamkach i tym w chłopskich chatach. Bogatym i biednym, wesołkom i ponurakom, kobietom i mężczyznom. Opowiadają jej o swoich trudnych wyborach i zawiedzionych nadziejach, miłościach i goryczy porażek. Wyłania się z tych historii fascynujący portret regionu, stosunków sąsiedzkich i uniwersalnych ludzkich namiętności, tych prywatnych i tych politycznych. (Rec. Wydawn.)

Konfederacja Barska (1768-1771) pierwszy zryw patriotyczny przeciw obcym władcom i obcym prądom intelektualnym nieprzyjaznym z istoty rzeczy polskiej tradycji i religii. Konfederaci znaleźli oparcie w Austrii i w Turcji. Siłą rzeczy zatem pograniczne tereny karpackie stały się bazą konfederatów, mogących w razie potrzeby łatwo schronić się za granicą. Pamiątką tych czasów są pobojowiska oraz pozostałości po obozach konfederackich, zwanych przez miejscowych „okopami”. Autor poza ogólnym zarysem działań militarnych i politycznych skupił się opisie tych właśnie pozostałości. Mamy więc opisane następujące okopy: - Muszynka - Grab - Konieczna (1769 r.) - Barwinek - Czeremcha koło Jaślisk - Łupków - Mytarka - Strzegocice - Izby - Wysowa - Konieczna - austriacki okop graniczny. (Rec. Wydawn.)

Pieniny, bodaj najmniejsze góry w Polsce, przypominają szkatułkę skarbów. Na niewielkiej powierzchni zobaczymy tu białe skalne turnie (nie tylko Trzech Koron i Sokolicy!), efektowny przełom Dunajca i piękne grzbietowe łąki Małych Pienin. Region wyróżnia się bioróżnorodnością, a świetną bazę do jego zwiedzania stanowi uzdrowisko z tradycjami – Szczawnica. Położona po sąsiedzku polska część Spisza to kraina łagodnych grzbietów i zabytkowych wiejskich kościołów, słynąca z ciekawej kultury ludowej, zjawiskowych panoram Tatr oraz… spokoju, bowiem wciąż zagląda tu niewielu turystów. trek&travel to przewodnik, dzięki któremu poznasz najpiękniejsze górskie trasy oraz odkryjesz najciekawsze atrakcje regionu. Mapy, profile wysokości, panoramy i szczegółowe informacje pomogą odpowiednio przygotować się do wędrówki, a bogate opisy krajoznawcze oraz propozycje miejsc wartych odwiedzenia przybliżą historię, kulturę i zabytki odwiedzanego obszaru. Niezależnie od tego, czy planujesz samotną wyprawę, czy wakacje z dziećmi, w przewodniku trek&travel znajdziesz wszystko, co potrzeba, aby wyjazd w góry był udany i pełen atrakcji.

Witamy po raz 54 zaczynamy tematami huculskimi. Na pierwszy ogień Teatr Huculski, jednak nie ten Hnata Hotkewycza sprzed I wojny światowej, ale ten z okresu międzywojennego, o którym mało kto pamięta, tak w Polsce, jak i na Ukrainie. Czy hołubienie tego teatru przez władze RP, wszak jego tournee po Polsce organizował osobiście Komendant Główny Policji Państwowej gen. Józef Zamorski, było efektem przemyślanej polityki państwa wobec Hucułów, czy może tylko autentyczną fascynacją kilku osób, dziwnymi wyrokami historii rzuconych w wir polityki?...(Fragment "Od redakcji")

Ilekroć zabieram się do pisania tych kilku słów od redakcji, nachodzą mnie wątpliwości, czy ktoś to w ogóle czyta. Z ręką na sercu muszę przyznać, że sam rzadko czytuję takie "słowa od redakcji" w innych czasopismach. Jednak skoro przez lata takie wprowadzenie czytelnika w kolejny tom "Płaju" znajdowało się na trzeciej stronie, głupio na koniec z niego zrezygnować. Tak więc z nadzieją, że jednak ktoś tu zajrzy - zapraszam. Przedostatni tom "Płaju" - prawda, że brzmi to smutno, ale niestety z faktami się nie dyskutuje - rozpoczynamy z obszernym i niezwykle wnikliwym artykułem Tadeusza Trajdosa o organizowaniu się Polaków na Spiszu i Orawie w okresie międzywojennym. (Fragment "Od redakcji")

Od 1 stycznia 1993 r. Słowacy tworzą nowy rozdział swej historii. To właśnie wtedy powstała suwerenna Republika Słowacka. Fenomen Słowaków i Słowacji polega na tym, że naród tak wyrazisty i szczycący się ponadtysiącletnią udokumentowaną tradycją dopiero teraz uzyskuje możliwość budowania prawdziwie własnego, demokratycznego państwa według swej woli i na własną odpowiedzialność. Wreszcie mogą być Słowacją - częścią Unii Europejskiej, a nie Górnymi Węgrami czy, zabarwioną miejscowym kolorytem, częścią Czechosłowacji, siłą rzeczy zdominowaną przez Czechy. Historia tej części naszego kontynentu tak się ułożyła, że nie ma dziś państw jednorodnych narodowo, co jest widoczne zwłaszcza u naszego południowego sąsiada. (Fragment wprowadzenia)

Tatry i otaczające tą cudowną wyspę skał równiny to tereny typowego pogranicza, gdzie trudno mówić o jakiejś absolutnej rdzenności występującej tu kultury, a raczej wielu kultur. Jeśli mamy do czynienia z wielością, to znaczy, że musimy uwzględniać wzajemne przenikanie się sposobów bycia, obyczajów, gestów, znaków i symboli. Tak jest w samych Tatrach i tak jest w Liptowie, na Podhalu, na Orawie i na Spiszu. Orawa i Spisz zostały przedzielone granicą państwową, ale wciąż zachowują swoje odrębności regionalne. (Z okładki)