Książka "Dzieje najnowsze w literaturze polskiej" świetnie wypełni swą podstawową funkcję: z pożytkiem sięgną po nią nauczyciele, którzy będą poszukiwać inspiracji, jak najlepiej poprowadzić lekcję o książkach dotąd w praktyce edukacyjnej nieobecnych. Poloniści zaczerpną także z zamieszczonych w zbiorze szkiców wiele wzorów lektury - odpowiedzialnej, dociekliwej, odkrywczej. W szerszym planie książka ta może uzmysłowić, jak intrygującą przygodą intelektualną i duchową może być szkolna lektura ważnych tekstów. Nie zawężałbym jednak pożytków z lektury do wymiaru dydaktycznego. Jestem przekonany, że książka dotyczy kwestii najważniejszych dla humanistyki: mechanizmów pamięci, jej indywidualnego i wspólnotowego wymiaru, odkrywania terytoriów zapominanych i skazywanych na zapomnienie, a także roli literatury w tych procesach. Problemy zostały ukazane na przykładzie wybitnych (a często niedocenionych) dzieł literatury polskiej ostatniego stulecia, czytelnik otrzymał więc propozycję swoistego aneksu do dziejów kultury polskiej.

Józef Czapski należy do najważniejszych polskich malarzy i pisarzy. Jest także niezwykłym świadkiem historii XX wieku. Publikowane po raz pierwszy dzienniki Józefa Czapskiego prowadzone w latach 1942–1944 po wyjściu z sowieckiego obozu, podczas wędrówki z Armią Andersa, to nie tylko dzienniki malarza i pisarza, ale i żołnierza. Prowadzenie dziennika Czapski nazywał „kontrolą oddechu dnia”. Codzienny rytuał zapisywania i rysowania był dla niego równie ważny jak kontakt z ludźmi, a rozłąka z dziennikiem równie bolesna jak rozstanie z bliskimi. W dzienniku miały początek wszystkie jego szkice literackie i obrazy. Zeszyty wypełnione rysunkami i niemal hieroglificznymi zapiskami były repozytorium pamięci i inspiracji malarskich. Wyjątkowe dzieło literackie i bezcenne świadectwo historyczne: zapis wyjścia polskich żołnierzy z ZSRR, z „nieludzkiej ziemi” i ich tułaczki przez Bliski Wschód aż do Włoch. Kronika codzienności i malarskich inspiracji. Sprawozdanie ze szkoły uczuć, z miłości i cierpienia. Opis tworzących się w armii więzi przyjaźni, które doprowadzą do powstania paryskiej „Kultury”. Także niezwykły dziennik lektury – pisarzy francuskich, angielskich i rosyjskich: dowód miłości do literatury i jej znaczenia w radzeniu sobie z wojną i jej okropnościami, z samotnością, wygnaniem i rozpaczą. Wydanie zbiega się ze szczególnym zainteresowaniem Józefem Czapskim na świecie: w USA nakładem New York Review of Books ukazał się właśnie tom jego esejów o Rosji, a dwa lata wcześniej przekłady „Na nieludzkiej ziemi”, „Prousta w Griazowcu” (wykładów o Prouście prowadzonych przez Czapskiego w sowieckim obozie) i monumentalna biografia Józefa Czapskiego pióra Erica Karpelesa, której przekład ukazał się także we Francji. W 2021 w Szwajcarii pokazywano wystawę jego malarstwa.

Józef Czapski, starszy od swojego korespondenta o pokolenie jest dla Herberta ucieleśnieniem artysty i ważnym świadkiem XX wieku; Herbert jest dla Czapskiego najzdolniejszym poetą pokolenia, a także oddanym przyjacielem. W trwającej ponad trzydzieści lat korespondencji poruszają problemy sztuki, literatury i wiary, są w niej także opisy codzienności i klimat łączącej jej autorów przyjaźni. Ich korespondencja pozwala spojrzeć na nowo na historię Polski, jej kulturę i sztukę. Jest też wyjątkowym wskazaniem jak z godnością szukać piękna i zachować siły twórcze, i jak związać te poszukiwania z poczuciem odpowiedzialności za los współczesnych. (Rec. Wydawn.)

"...zostały nam tylko listy, a może aż listy, dwa tomy korespondencji między tymi, którzy «zapragnęli się objawić» sobie i światu. Hering i Czapski już nigdy się nie spotkają, ale nie przestaną mówić do siebie w listach wciąż żywych, w listach, w których wyraźnie słyszymy ich głosy. Będą mówić do siebie, ale i do nas – bo mówią z nadmiaru, z pełni, nie z ziemi jałowej”. (Adam Zagajewski) "...zdaje mi się, że nie drgnąłeś w Twojej istocie - buntu do życia i współczucia surowego... (Józef Czapski, 1947) "Żaden krytyk nie zrozumie, że poezja Białoszewskiego, tak jak się ukształtowała, tak jak ją wolisz, "od końca", nie byłaby bez Ciebie możliwa. Ale Miron wie i rękę Tobie całuje. (To nie jest patriarchalne i on innych, niczyich rąk nie całuje)." Ludwik Herling, 1956 (Z okł.)

"We wszystkich kieszeniach powtykane mam kartki z zaczętymi listami. Zatarte i pisane ołówkiem, i nieczytelne nawet dla mnie. Nie wiem, jak siebie zobowiązać, jak siebie zakląć, że zaczęty, pisany z tak wielkiej wewnętrznej potrzeby - wyślę." Ludwik Hering, 1952 "Patrzę na świat, przedmioty i na ludzi i maluję nie to, na co patrzę, bo patrzę na wszystko, ale co nagle w i d z ę jakby zupełnie bezrozumnie innym spojrzeniem." Józef Czapski, Noc Noworoczna 1979 (Z okładki)

Prezentowany wybór pamiętników i wspomnień Polaków z okresu drugiej wojny światowej ma szczególny charakter. Są to relacje ludzi, którym wojna kojarzy się z pobytem w więzieniach i obozach radzieckich, z osiedleniem na Syberii lub na południu Związku Radzieckiego. Książka, z których dokonano wyboru fragmentów, nie były dotychczas publikowane w kraju, ukazały się przeważnie w latach czterdziestych i pięćdziesiątych na Zachodzie, głównie w Anglii i we Włoszech. Najnowsze ustalenia historyków ostatniej wojny, na których opiera się między innymi strona polska komisji zajmującej się badaniem "białych plam" w stosunkach polsko-radzieckich, mówią o liczbie ponad 2 milionów Polaków poddanych w Związku Radzieckim różnym formom represji. (Z okładki)

„Na nieludzkiej ziemi" to mrożąca krew w żyłach relacja z życia i śmierci w gułagu. Napisał ją obdarzony niezwykłym zmysłem obserwacji, wielkim talentem i wyjątkową wrażliwością artysta. Książka Józefa Czapskiego to klasyk, który należy stawiać obok Archipelagu GUŁag Sołżenicyna czy Innego Świata Herlinga-Grudzińskiego”. Norman Davies "Na nieludzkiej ziemi" należy do kanonu najbardziej wstrząsających książek o cierpieniach zgotowanych światu przez komunistyczną utopię, jakie realizował sowiecki aparat przemocy i wyzysku. Józef Czapski oddaje głos zamordowanym i wyraża w ich imieniu niezgodę na dokonujący się horror. Jednymi z pierwszych, którzy docenili znaczenie i siłę zawartych tu tekstów, byli Arthur Koestler i George Orwell. Ten ostatni, zainspirowany przeżyciami Czapskiego, planował napisać książkę o Katyniu. Posłowie do nowego wydania dzieła Józefa Czapskiego napisała prof. Natalia Lebiediewa, historyk, jedna z najwybitniejszych znawczyń tematyki katyńskiej.

Książka (...) składa się z dwóch części: pierwsza to "Wspomnienia starobielskie", druga, bez porównania większa to książka "Na nieludzkiej ziemi". Dlaczego ma to być wydane razem? Chyba tylko z powodu tematu. Że to jest wszystko, co o pobycie w Rosji sowieckiej napisałem. Sam charakter stylu jest zupełnie inny. "Wspomnienia starobielskie" zostały napisane zaraz po wyjściu z Rosji i chodziło mi o to, żebym napisał wszystko, co pamiętam o moich kolegach z obozu, i przede wszystkim miało na celu, żeby te wieści o kolegach mogły dotrzeć do ich rodzin w kraju. Dalszy ciąg - poszukiwanie ich po wyjściu z obozu - został już zupełnie w skócie opowiedziany. Drugi tekst, "Na nieludzkiej ziemi", tyczy bardziej Rosji niż moich kolegów, zaś moja wędrówka do Czkałowa i do Moskwy w poszukiwaniu zaginionych jest o wiele szerzej rozwinięta. (Fragment wstępu)

"Czapski nigdy nie przestał być namiętnym obserwatorem świata. Zmieniają się u niego metody pracy twórczej. Stała w zmienności pozostaje osobowość artysty: malarza, pisarza, żołnierza, działacza, niezwykłego świadka wieku. [...]. Pozostawił po sobie błysk rozświetlającego widzenia, melodię zdania, umiejętność twórczego łączenia wielu zjawisk, umiejętność uczenia się od innych i pozostawania sobą - w ciągłych przemianach. Jego obrazy, jego teksty, rozrzucone po świecie ślady jego osobowości stanowią przede wszystkim szkołę widzenia. To jest skarb, który może objawić się każdemu, kto patrzy na jego obrazy lub pochyla się nad jego książką, czy będzie to w Paryżu czy w Maisons-Laffitte, w Warszawie czy w Józefowie, gdzie mieszkał przed samą wojną, w Pradze, gdzie się urodził, czy w Petersburgu, gdzie chodził do szkół, czy gdziekolwiek indziej". (Wojciech Karpiński) (Z okł.)

To pierwsza na polskim rynku rzetelna biografia sensu stricto Józefa Czapskiego, napisana przez zafascynowanego nim Amerykanina. (w 2007 r. Zeszyty Literackie wydały „Portet Józefa Czapskiego” Wojciecha Karpińskiego.) Józef Czapski - żołnierz, postać publiczna, świadek historii, pamiętnikarz, pisarz i malarz. Jego życie objęło niemal cały wiek dwudziesty. W czasie Rewolucji był studentem w Petersburgu, w szalonych latach dwudziestych - malarzem w Paryżu. Jako polski oficer rezerwy wróciwszy do ojczyzny walczył z Niemcami na początku II wojny światowej, przez Sowietów został wzięty do niewoli i cudem ocalał z masakry tysięcy jego towarzyszy broni. Potem nie wrócił do Polski, pracował w powojennym Paryżu, zdając relacje z tragicznego położenia swojego kraju niszczonego przez totalitarny ustrój. Wydane tuż po wojnie, choć mniej znane, wspomnienia Czapskiego z sowieckiego obozu „Na nieludzkiej ziemi”, wyprzedzają „Archipelag Gułag” Sołżenicyna o ćwierć wieku. Czapski narzucił sobie również ścisłą dyscyplinę jako malarz - twórczość ta nadawała sens jego życiu i przez dziesięciolecia zajmował się nią codziennie. (Rec. Wydawn.)