Biografia kpt. Romualda Adama Rajsa „Burego”, dzięki szerokiej kwerendzie źródeł i rzetelnej analizie archiwaliów przeprowadzonej przez autora, prezentuje nowe fakty, które są niezwykle istotne m.in. dla odtworzenia przebiegu pacyfikacji pięciu wsi białoruskich, przeprowadzonej przez plutony 3. Wileńskiej Brygady NZW. Autor rekonstruuje rozkazodawstwo „Burego” dotyczące tych działań, analizuje zakres jego odpowiedzialności za ich przebieg. Wiele miejsca poświęca powodom pozbawienia życia 30 białoruskich furmanów pod Puchałami Starymi 31 stycznia 1946 r. Michał Ostapiuk odtwarza mechanizm, który doprowadził do aresztowania „Burego”. Ponadto analizuje zachowanie kpt. Rajsa w czasie śledztwa i procesu. Stawia nowe pytania oraz hipotezy badawcze dotyczące okoliczności przebiegu akcji pacyfikacyjnej, podjętej przez pododdziały 3. Wileńskiej Brygady NZW w Zaleszanach, Wólce Wygonowskiej, Szpakach, Zaniach i Końcowiźnie. W książce zaprezentowano kulisy aresztowania przez UB ukrywającego się „Burego”. Autor przeprowadził wnikliwą analizę przebiegu śledztwa dotyczycącego sprawy „Burego”. Warto podkreślić, że autor w bezwzględny sposób rozprawia się ze stereotypem: Białorusin - komunista. Wykazuje, że linia konfliktu między podziemiem niepodległościowym a częścią ludności białoruskiej nie przebiegała na gruncie wyznania czy też narodowości. Osią konfliktu był stosunek do idei niepodległego bytu państwa polskiego. Michał Ostapiuk nie ograniczył się do drobiazgowej analizy najbardziej „kontrowersyjnych” wątków biografii kpt. Rajsa. Szczegółowo odtworzył całość życia „Burego”, poczynając od młodzieńczych czasów, aż do chwili, w której jego życie przerwała kula wystrzelona w tył głowy przez komunistycznego oprawcę w białostockim więzieniu. (Rec. Wydawn.)

Archiwum Solidarności zostało powołane w 1983 r. przez Marka Owsińskiego, Janinę Jankowską, Andrzeja Paczkowskiego, Grzegorza Bogutę i Wojciecha Adamieckiego jako podziemna struktura, mająca na celu gromadzenie i publikowanie dokumentów NSZZ „Solidarność". Do 1989 r. Archiwum Solidarności, autoryzowane przez konspiracyjne władze Związku, wydało 22 książki, m.in.: reportaż historyczny Małgorzaty Szejnert i Tomasza Zalewskiego Szczecin: Grudzień – Sierpień – Grudzień, stenogramy pięciu posiedzeń Komisji Krajowej, zapisy procesów Janusza Pałubickiego i Międzyzakładowego Robotniczego Komitetu „Solidarności", zbiory przemówień Karola Modzelewskiego i Zbigniewa Bujaka, kilka monografii regionalnych. Od dwudziestu lat działa jako Stowarzyszenie „Archiwum Solidarności". Jego celami statutowymi są ochrona i upowszechnianie dorobku oraz tradycji niezależnych ruchów społecznych i opozycyjnych z lat 1976–1989, a w szczególności NSZZ „Solidarność". Stowarzyszenie wespół z Ośrodkiem KARTA stworzyło obszerną kolekcję archiwalną „Solidarność" – narodziny ruchu, zawierającą podstawowe dokumenty na temat NSZZ „Solidarność" w latach 1980–1981. Zbiór ten, wraz z gdańskimi postulatami z sierpnia 1980 r., został wpisany na listę „Pamięć świata" UNESCO. W 2005 r. stowarzyszenie zostało laureatem honorowej nagrody Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej „Kustosz Pamięci Narodowej".

Solidarność Walcząca była jedną z najważniejszych organizacji antykomunistycznych działających w PRL w latach osiemdziesiątych XX w. Powstała w czerwcu 1982 r. we Wrocławiu. W listopadzie 1983 r. utworzono Oddział Solidarności Walczącej w Rzeszowie. Prezentowane dokumenty przedstawiają metody i techniki działań operacyjnych zastosowane przez SB wobec rzeszowskiego Oddziału Solidarności Walczącej.

Pierwszy Studencki Komitet Solidarności powstał wiosną 1977 r. w Krakowie, w odpowiedzi na zamordowanie, zapewne z inspiracji Służby Bezpieczeństwa, studenta Stanisława Pyjasa, współpracownika KOR. W ślad za Krakowem poszły inne ośrodki akademickie. Rodzący się nurt studenckiej opozycji bacznie obserwowała SB w ramach sprawy operacyjnego rozpracowania o kryptonimie „Wasale”. Publikowane dokumenty to wybór z akt tej sprawy. Świadczą one o tym, że SB, mimo szerokiej wiedzy o Studenckich Komitetach Solidarności, nie zdołała sparaliżować działalności komitetów, ani też przejąć nad nimi kontroli.

14 września 2017 r. minęła 68. rocznica wykonania wyroku śmierci na ks. Władysławie Gurgaczu SJ, kapelanie oddziału „Żandarmeria” Polskiej Podziemnej Armii Niepodległościowców. Aby przypomnieć postać niezłomnego jezuity Oddział IPN w Krakowie przygotował poświęconą mu broszurę.

Autor podjął próbę udokumentowania pomocy, jaką Polacy nieśli Żydom podczas II wojny światowej. Starał się także przybliżyć problematykę relacji polsko-żydowskich w latach 1939-1945. Charakter publikacji i jej wartość źródłowa sprawiają, że zasługuje ona na przypomnienie współczesnemu czytelnikowi.

Mimo upływu lat zbrodnia katyńska wciąż kryje wiele niewyjaśnionych dotąd zagadek. Także niektóre przyjęte w literaturze przedmiotu „pewniki” nie odpowiadają stanowi faktycznemu. Jednym z nich jest sprawa ekshumacji przeprowadzonej przez Niemców w Lesie Katyńskim wiosną 1943 r. Pomijając samą tę kwestię, „Niemcy” ci zostali w książce bliżej przedstawieni, np. 3 km od katyńskich grobów w okresie wrzesień 1941 – wrzesień 1943 r. rozlokowany był sztab generalny Grupy Armii „Środek”, a po ujawnieniu (nie było to – jak się pisze – „odkrycie”) polskich mogił sprawą tą zajmował się m.in. szef jej wywiadu i kontrwywiadu. Książka koncentruje się na wydarzeniach w Lesie Katyńskim w latach 1940–1943, począwszy od transportów jeńców z Kozielska do Smoleńska i Gniezdowa, aż do założenia tzw. cmentarza PCK.

Piłsudski sformułował koncepcję walki zbrojnej o niepodległość w czasie, gdy wiarę w jej odzyskanie podzielała jedynie znikoma część społeczeństwa polskiego. Konsekwentnie wcielał ją w życie – zainicjował stworzenie Związku Walki Czynnej i organizacji strzeleckich przed I wojną światową, a po jej wybuchu – Legionów Polskich. Dowodził I Brygadą Legionów i bił się o niepodległość z Rosją, później rzucił wyzwanie pozostałym państwom zaborczym – Niemcom i Austro-­Węgrom. W listopadzie 1918 r. jako Naczelnik Państwa rozpoczął proces odbudowy państwowości polskiej oraz Wojska Polskiego. Jako Naczelny Wódz poprowadził wojsko do wojny o granicę wschodnią Rzeczypospolitej. Zwycięstwo w tych zmaganiach, których kulminacyjnym momentem było odparcie najazdu bolszewickiego, zdecydowało o bycie młodego państwa. Po wyborze Gabriela Narutowicza na stanowisko prezydenta RP przekazał mu władzę. Kiedy prezydent zaraz po rozpoczęciu urzędowania został zamordowany, Piłsudski na znak protestu odszedł z życia politycznego. Do władzy wrócił po przewrocie dokonanym w maju 1926 r. Obalenie legalnych władz i walki, które przyniosły ofiary, są do dziś krytykowane. Wtedy jednak znaczna część społeczeństwa, rozczarowana ówczesną sytuacją polityczną, poparła działania Piłsudskiego. Marszałek rządził Polską dziewięć lat, dał jej niezależną politykę zagraniczną, czyniąc Rzeczpospolitą liczącym się państwem w Europie, oraz nową konstytucję. Kiedy zmarł, żegnało go zjednoczone w żałobie wielonarodowe społeczeństwo II Rzeczypospolitej.

Książka Masz synów w lasach, Polsko... składa się z kilkunastu artykułów naukowych prezentujących najnowszy stan badań nad działalnością podziemia niepodległościowego oraz represjami komunistycznymi na Podhalu i Sądecczyźnie po zakończeniu II wojny światowej. Poszczególne teksty, przygotowane przez historyków z Instytutu Pamięci Narodowej oraz Polskiego Towarzystwa Historycznego, stanowią rozszerzone wersje referatów prezentowanych podczas konferencji naukowej „W hołdzie «wyklętym»...Podziemie niepodległościowe i opór społeczny na Sądecczyźnie w latach 1945–1956", która miała miejsce 2 marca 2012 r. w Miasteczku Galicyjskim w Nowym Sączu. Artykuły te wnoszą bez wątpienia istotny wkład w historiografię regionalną, rzucają też, jak się wydaje, nowe światło na zjawiska znane w innych zakątkach Polski. Sam tytuł publikacji – Masz synów w lasach, Polsko... – zaczerpnięty został z „Wiersza o obecnej Polsce!", napisanego podczas pobytu w partyzantce przez Franciszka Tomaszkiewicza „Białego" z oddziału „Huragan".

Album ukazuje, jak Polacy wyrażali uczucia patriotyczne przez strój i jego dodatki. Głównym założeniem było opisanie procesu świadomego stylizowania wyglądu zewnętrznego w ten sposób, aby epatował on uczuciami miłości do ojczyzny lub wrogości wobec jej przeciwników. Proces ten został ujęty w szerokim kontekście i długich ciągach czasowych, poczynając od narodzin mody narodowej na przełomie XVI i XVII w. po koniec II wojny światowej. Naświetlone zostały okoliczności, w których moda patriotyczna się rodziła, oraz te, które doprowadzały do jej zaniku. Omówiono również proces powstawania, zapominania i odradzania się pewnych symboli i haseł patriotycznych. Celem powstania albumu było ustalenie stopnia trwałości lub zmienności sposobów wyrażania uczuć patriotycznych przez sposób ubierania się. (Rec. Wydawn.)

Książka zawiera wybór dokumentów Niezależnego Zrzeszenia Studentów z lat 1980-1981. Pierwszy raz w jednym miejscu udało się zebrać tak bogatą dokumentację działalności różnych ośrodków akademickich, co jest tym istotniejsze, że jest to materiał rozproszony po bibliotekach, archiwach i kolekcjach prywatnych. Dokumenty prezentują różne aspekty aktywności NZS: od strajków i manifestacji po działania na rzecz środowiska, takie jak imprezy kulturalne czy walka o zmianę programów nauczania. (Rec. Wydawn.)

Wiek XX należał do najtrudniejszych w dziejach państwa i narodu polskiego. Niełatwo ten okres opisać, tym bardziej w syntetycznym skrócie. Naszym zamierzeniem było przedstawienie najnowszej historii Polski taką, jaką była. Bez narodowej mitologii, przedstawiającej losy Polaków wyłącznie w odcieniu heroiczno-martyrologicznym. Równocześnie jednak nie uważamy, aby Polacy musieli się swojej historii wstydzić. Przedstawiamy dzieje Polski niepodległej i tej, która przez długie lata doświadczała jej braku. To właśnie niepodległość i zniewolenie naznaczyły dzieje państwa i narodu w XX w. Za fundament wspólnej pamięci uznajemy trzy wielkie wydarzenia historyczne. Pierwszym jest rozpoczęte czynem legionowym dzieło odzyskania niepodległości, walki o granice Polski i tworzenia zrębów własnej państwowości. Zwracamy uwagę na niełatwe uwarunkowania, kontekst wewnętrzny i międzynarodowy, w jakich ludzie różnych narodowości i wyznań budowali państwo polskie. Drugim – walka w obronie Rzeczypospolitej, prowadzona na niemal wszystkich frontach II wojny światowej, powstanie Polskiego Państwa Podziemnego i największej podziemnej armii Europy – Armii Krajowej. To wówczas Polacy zdobyli się na nieznany w dziejach Polski wysiłek i poświęcenie, które niosły za sobą również niespotykane wcześniej nieodwracalne straty w elicie narodowej. Walkę tę kontynuowali także po wojnie, której zakończenie nie przyniosło oczekiwanej niepodległości. Trzecim z przełomowych wydarzeń polskiego wieku XX był opór przeciw komunistycznemu totalitaryzmowi zwieńczony zwycięskimi strajkami z sierpnia 1980 r., powstaniem „Solidarności" i jej długoletnią walką zakończoną odzyskaniem niepodległości w 1989 r. Przyniosło ono upragnioną wolność nie tylko Polsce, ale i całej Europie Środkowo-Wschodniej. Dziś świat stoi przed nami otworem, każdy z nas może dowolnie kształtować swoją przyszłość. Warto pamiętać, komu tę wolność zawdzięczamy. Książka stanowi jeden z wielu projektów związanych z badaniami i popularyzacją najnowszej historii Polski zainicjowanych przez Janusza Kurtykę – wybitnego historyka i Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej – naszego Szefa, który zginął wraz z Prezydentem Rzeczypospolitej Lechem Kaczyńskim i wieloma znakomitościami polskiego życia publicznego, gdy zdążał złożyć hołd oficerom Wojska Polskiego zamordowanym siedemdziesiąt lat temu w Katyńskim Lesie.

Muzeum Papiernictwa w Dusznikach-Zdroju przy wsparciu Narodowego Banku Polskiego, Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych oraz Instytutu Pamięci Narodowej od jesieni 2020 do wiosny 2021 r. realizowało projekt wystawienniczo-naukowo-edukacyjny złożony z wystawy czasowej, konferencji naukowej i działań edukacyjnych. Jednym z efektów tych działań jest oddawany w ręce Czytelnika album, łączący teksty naukowe poświęcone polityce monetarnej oraz reformom walutowym z prezentacją i opisem banknotów polskich projektowanych po II wojnie światowej. 28 października 2020 r. minęła siedemdziesiąta rocznica przyjęcia przez sejm ustawy wprowadzającej reformę walutową. W wyniku zaplanowanej przez komunistyczne władze, a utrzymanej w ścisłej tajemnicy przed społeczeństwem operacji Polacy utracili dwie trzecie swoich oszczędności. Obok doraźnych, finansowych skutków tej operacji na kilka dekad podważono zaufanie społeczne do polityki pieniężnej władz. Społeczeństwo obawiało się kolejnego zamachu na oszczędności, nawet po upadku komunizmu. Dopiero reforma walutowa przeprowadzona w nowej rzeczywistości społeczno-gospodarczej w 1995 roku dzięki zachowaniu pełnej ekwiwalentności przywróciła społeczeństwu szacunek do polskiego pieniądza. W celu przypomnienia wydarzeń sprzed 70 lat Muzeum Papiernictwa w Dusznikach-Zdroju przy wsparciu Narodowego Banku Polskiego, Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych oraz Instytutu Pamięci Narodowej od jesieni 2020 do wiosny 2021 r. realizowało projekt wystawienniczo-naukowo-edukacyjny złożony z wystawy czasowej, konferencji naukowej i działań edukacyjnych. Jednym z efektów tych działań jest oddawany w ręce Czytelnika album, łączący teksty naukowe poświęcone polityce monetarnej oraz reformom walutowym z prezentacją i opisem banknotów polskich projektowanych po II wojnie światowej. (Rec. Wydawn.)

Książka ukazuje wzajemne relacje między społeczeństwem a władzą w Polsce południowo-wschodniej w ostatniej dekadzie PRL. Autor scharakteryzował główne nurty zinstytucjonalizowanego oraz niezorganizowanego sprzeciwu społecznego, począwszy od struktur powstałych przed sierpniem 1980 r. na komitetach obywatelskich „Solidarność” w 1989 r. skończywszy, przedstawił również rolę Kościoła katolickiego. Szczególnej analizie poddał działania organów bezpieczeństwa przeciwko opozycji i oporowi społecznemu.

Niniejsza publikacja dotyczy szeroko rozumianej działalności pionów śledczych funkcjonujących w strukturach organów bezpieczeństwa publicznego w okresie PRL. Z pewnością nie wyczerpuje podjętego zagadnienia, wskazuje natomiast, z jak wielotorową i wielowątkową materią mają do czynienia badacze tego zagadnienia. Chociażby z tego powodu jej głównym celem jest w zwrócenie uwagi na prezentowaną problematykę w jednostkowym ujęciu tematycznym, ale także usystematyzowanie posiadanej już wiedzy. Redaktorzy mają również nadzieję, że zebrane w niniejszym tomie artykuły choć w części uzupełniają dotychczasowe luki w historiografii w zakresie podjętej tematyki.

Monografia Marka Jana Chodakiewicza stanowi ważne uzupełnienie wiedzy o stosunkach polsko-żydowskich po drugiej wojnie światowej. W nowatorski, zniuansowany sposób przedstawia te skomplikowane kwestie, poruszone także w najnowszej publikacji Jana T. Grossa „Strach”. Książka Chodakiewicza była pierwszym głosem w naukowej dyskusji w Ameryce o powojennych stosunkach polsko-żydowskich. Autor, korzystając z rozmaitych, mało znanych źródeł, zbadał i opisał przypadki wrogości i konfliktów między Polakami a Żydami. Jego zasługą jest to, że umiał dokonać rzetelnej analizy tego trudnego okresu, odrzucając anachroniczne stereotypy. Pokazał, że w złożonej i tragicznej sytuacji Polski po wojnie, determinowanej tak istotnymi czynnikami, jak obecność sowieckich wojsk okupacyjnych, samowola instalowanego przez Moskwę rządu, samoobrona podziemia niepodległościowego, masowe przesiedlenia ludności czy plaga przestępczości, sam konflikt między Polakami a Żydami był w istocie zjawiskiem wtórnym.

Wystawa została przygotowana w siedemdziesiątą rocznicę wybuchu drugiej wojny światowej, jest poświęcona jej początkowemu etapowi w południowo-wschodniej części obecnej Polski. Pokazano polskie jednostki wojskowe stacjonujące na terenie Dowództwa Okręgu Korpusu nr X w Przemyślu przed wrześniem 1939 r. Zamieszczone fotografie pochodzą zarówno z lat dwudziestych, jak również z końca lat trzydziestych, kiedy następowały zmiany w wyposażeniu wojska i powstały pierwsze oddziały zmotoryzowane. Krótko scharakteryzowano też powstanie Armii „Karpaty”, jej dowódców i jednostki. Zasadnicza część wystawy przedstawia przebieg działań wojennych na terenie Podkarpacia, które ukazano w trzech etapach. Ekspozycję zamykają opisy poświęcone wydarzeniom, które rozgrywały się już na wschód od obecnego terytorium Państwa Polskiego - działaniom zgrupowania gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego w Małopolsce Wschodniej i obronie Lwowa - oraz próba oceny strat ludzkich na Podkarpaciu. (Rec. Wydawn.)