"Pewna dziewczyna z miasta przyjechała kiedyś w Beskid Niski i pokochała go. Dobrze, że przyjechała, bo temu przyjazdowi zawdzięczamy »Beskid bez kitu« - książkę tak pełną kolorów i zapachów, jak krajobrazy, które opisuje. Książkę, w której występują fantastyczne, mądre kobiety i odważne, ciekawe świata dziewczynki, a także rośliny i zwierzęta, na równych prawach z ludźmi. Książkę, w której obrazy i słowa są równorzędnymi bohaterami, a jedne drugim nie ustępują urodą. To wspaniała lektura dla dzieci, ale po kryjomu będą ją czytać też dorośli. Oczywiście tylko ci, dla których wycie wilka jest najmilszą muzyką świata".

"Pewna dziewczyna z miasta przyjechała kiedyś w Beskid Niski i pokochała go. Dobrze, że przyjechała, bo temu przyjazdowi zawdzięczamy »Beskid bez kitu« - książkę tak pełną kolorów i zapachów, jak krajobrazy, które opisuje. Książkę, w której występują fantastyczne, mądre kobiety i odważne, ciekawe świata dziewczynki, a także rośliny i zwierzęta, na równych prawach z ludźmi. Książkę, w której obrazy i słowa są równorzędnymi bohaterami, a jedne drugim nie ustępują urodą. To wspaniała lektura dla dzieci, ale po kryjomu będą ją czytać też dorośli. Oczywiście tylko ci, dla których wycie wilka jest najmilszą muzyką świata". (Rec. Wydawn.)

Album „Do korzeni” ukazuje współczesnych artystów i twórców ludowych oraz osoby trudniące się tradycyjnym rzemiosłem, dla których to nie tylko zawód, ale przede wszystkim pasja. W niniejszej publikacji pragniemy utrwalić i uchronić od zapomnienia przynajmniej cząstkę bogatej tradycji Pogórza i Łemkowszczyzny, kultywowanej jeszcze przez lokalnych twórców, rzemieślników i rękodzielników. Ziemia gorlicka od wieków była miejscem spotkań religii oraz kultur narodowych, etnicznych i regionalnych – pogórzańskiej, łemkowskiej i żydowskiej. Region jest swoistą mozaiką tradycji, języków i wyznań. Zarówno kultura materialna, jak i duchowa Pogórzan, Łemków i Żydów, mimo wielu różnic, przenikały się i współistniały ze sobą w zgodzie, kształtując przez lata dzisiejszy krajobraz kulturowy pogranicza. Na to wszystko nałożyła się industrializacja i dynamiczny rozwój regionu, związany z odkryciem i wydobyciem ropy naftowej. Niestety, w dramatyczny sposób przerwany on został wydarzeniami I wojny światowej – całkowitym zniszczeniem Gorlic, które stanowiły centrum regionu, a kilkadziesiąt lat później okrutną likwidacją gorlickiego getta oraz Akcją „Wisła”, będącą wielką tragedią dla mieszkańców łemkowskich wsi. Wydarzenia te uczyniły trudne do opisania spustoszenie kulturowe regionu, jednak mieszkańcy tej ziemi, dzięki swej pracowitości i hartowi ducha, korzystając z doświadczeń swych przodków, stworzyli go niejako na nowo.

Będziemy kreślić tło dla ludzkich ścieżek, niektóre wydarzenia omawiając wnikliwie, inne sygnalizując. W obiektywie będziemy mieć duchownych greckokatolickich i oni to w różnych przejawach ludzkiej egzystencji będą nas zajmować. Przedstawienie dziejących się w czasie zdarzeń ma na celu ukazanie tworzącego się świata wartości i jego powiązanie z zewnętrznymi czynnikami. Dalej dojrzewanie wizji i wysiłki do ich urzeczywistnienia – wyrażanie się w świecie. Dlatego szczególnie eksponowane będzie kiełkowanie idei oraz ich rozpad w zderzeniu z machiną historii. Publikacja ma ukazać różne losy duchownych, uwypuklając te mniej przeciętne, gdyż one to są głównymi kreatorami rzeczywistości. One to decydują o kierunku przemian, o tym, że wrząca magma nabiera określony kształt. Już za chwilę podejmiemy wędrówkę do świata, który odszedł i nie sposób go dotknąć, jednak ciągle żyje w rozrzuconych dziełach, ludzkich umysłach i sercach. Lecz przecież ciągle, tym bardziej dzisiaj, daje o sobie znać. Wyruszymy ku Beskidom co dzisiaj straszą jak opuszczone świątynie pod obłokami. (Rec. Wydawn.)

Książka poświęcona jest historii ludu określanego w Polsce nazwą Łemkowie. W Rzeczypospolitej pojęciem tym posługują się zarówno członkowie tego ludu, jak i Polacy. Nazwa Łemkowie funkcjonuje również na Ukrainie oraz w środowisku diaspory łemkowskiej w Ameryce Północnej. Na Słowacji oraz w środowisku diaspory bałkańskiej bardziej rozpowszechniona jest nazwa Rusini, ewentualnie Rusnacy, choć pojęcie Łemkowie (Lemkovia) również tu funkcjonuje. Profesor Peter Švorc, wybitny historyk słowacki, znawca dziejów regionu karpackiego w XX wieku stwierdził w jednej ze swoich prac, że Łemkowie zamieszkują na „północnym zachodzie Podkarpackiej Rusi, w północno-wschodniej Słowacji, a także na terytorium polskiej Galicji”. (Rec. Wydawn.)

Książka w języku ukraińskim. Przepiękna literacko-plastyczna opowieść dla dzieci (i ich rodziców) o Łemkowszczyźnie obecnej i tej sprzed pół wieku, o jej tajemnicach, kulturze, magii i przyrodzie. O tym, że życie ludzkie może być piękne i zgodne z naturą, wystarczy tylko chcieć się w nią wsłuchać. Książkę polecają: "Pewna dziewczyna z miasta przyjechała kiedyś w Beskid Niski i pokochała go. Dobrze, że przyjechała, bo temu przyjazdowi zawdzięczamy „Beskid bez kitu” - książkę tak pełną kolorów i zapachów, jak krajobrazy, które opisuje. Książkę, w której występują fantastyczne, mądre kobiety i odważne, ciekawe świata dziewczynki, a także rośliny i zwierzęta, na równych prawach z ludźmi. Książkę, w której obrazy i słowa są równorzędnymi bohaterami, a jedne drugim nie ustępują urodą. To wspaniała lektura dla dzieci, ale po kryjomu będą ją czytać też dorośli. Oczywiście tylko ci, dla których wycie wilka jest najmilszą muzyką świata." Monika Sznajderman "Mój Boże, jaki piękny analog!" Andrzej Stasiuk "Jeśli chcesz by Twoje dziecko było szczęśliwe - kup mu tę książkę, a latem zabierz na wakacje w Beskid Niski. Nie do pensjonatu, a pod namiot. Niech nazbiera jagód czy poziomek, rozpali ognisko, posłucha śpiewu ptaków, poobserwuje życie toczące się na łące, w kałuży czy w potoku. Autorka doskonale znająca historię, etnografię i przyrodę Beskidu Niskiego, i co ważne kochająca ten region, wprowadza nas w jego magiczny świat wiodąc ścieżkami Terki i Neli. Przewodnikiem po ginącym świecie łemkowskiej kultury jest babcia Tekla. Od niej dowiemy się co to jest ikonostas czy kywot, ale poznamy także nazwy ziół używanych w tradycyjnym lecznictwie. Wędrując z Terką spotkamy kumaka, cierniokręta czy zaskrońca. Z Nelą odwiedzimy ślady po łemkowskich wsiach i łąki pełne ziół. Z książki tej dowiemy się również o dzikich zwierzętach zamieszkujących lasy Beskidu, o ich zwyczajach i o tym, że wymagają szacunku i ochrony. Zapraszamy do wędrówki przez niezwykły świat Beskidu prowadzeni przez Marię Strzelecką!". Marta i Stanisław Krycińscy (Rec. Wydawn.)

Łemkowie − tragiczne dzieje narodu, który niemal przestał istnieć Łemkowie. Losy zaginionego narodu Marka Koprowskiego to książka przybliżająca historię Łemków-Rusinów. Naród ten, żyjący od wieków w Karpatach, po przesiedleniu do ZSRR i na polskie Ziemie Odzyskane, utracił swoją ojczyznę. Owe „góry” są dla nich tym, czym dla Polaków Kresy − utraconą „Arkadią”, gdzie wszystko było lepsze, bo swoje. Choć nadal istnieje szansa na renesans tej narodowości, wciąż napotyka ona liczne przeszkody. Ukraińcy starają się zukrainizować wszystko, co zawsze kojarzyło się z Łemkami. Uważają bowiem, że jest to co najwyżej grupa etnograficzna i miano narodu jej nie przysługuje. W swych staraniach osiągają jednak tylko częściowy sukces. Książkę otwiera obszerny szkic historyczny dotyczący dziejów Łemków-Rusinów od połowy XIX w. do chwili obecnej. W odróżnieniu od dotychczasowych opracowań, opisujących temat Łemkowszyzny w sposób hermetyczny, naukowy, szkic ten napisany został niezwykle przystępnie. Nie traktuje Łemków i ich kultury wyłącznie jako folkloru, ciekawostki czy „resztki po wielonarodowej Rzeczypospolitej”. Łemkowie są pełnoprawnym narodem o własnej, odrębnej kulturze i tożsamości. Są także narodem skrzywdzonym. Pomimo wierności Rzeczypospolitej, zastosowano wobec niego surowe reguły Operacji „Wisła” i potraktowano jak Ukraińców, którzy wspierali działania OUN-UPA. Tymczasem na środkowej i zachodniej Łemkowszczyźnie formacja ta żadnych wpływów nie miała. Publikacja Koprowskiego zawiera również bezpośrednie relacje rodowitych Łemków − Teodora Gocza i jego żony Marii z Zyndranowej koło Dukli w Beskidzie Niskim. Opowiadają oni o historii swoich rodzin, miejscowości, gdzie przyszło im mieszkać, a także dziele ich życia − Muzeum Kultury Łemkowskiej. Młode pokolenia Łemków są z kolei reprezentowane w książce przez Bogdana Gambala, działacza „Ruskiej Bursy” w Gorlicach − odrodzonej instytucji służącej społeczności łemkowskiej. "Marek Koprowski jest jednym z najciekawszych polskich popularyzatorów historii." (Rec. Wydawn.)

Książka poświęcona jest dziejom politycznym ludności łemkowskiej. Przedstawia historię społeczności łemkowskiej na Łemkowszczyźnie na tle procesu wyodrębniania jedności grupowej, jak również poszukiwania tożsamości w sytuacji ukraińsko-polskiej rywalizacji o włączenie miejscowej ludności do własnej wspólnoty narodowej lub obywatelskiej. (Rec. Wydawn.)

Przysłowia, które złożyły się na ten monumentalny zbiór, określam jako przysłowia „od Bawolaka”. Nawet jeśli Autor w przeważającej większości ich nie wymyślił i nie on je wypowiedział po raz pierwszy, to przez całe świadome życie zbierał je od starszych świątkowian, głównie żyjących w Ukrainie, wychwytywał w rozmowach, w różnych sytuacjach i nastrojach. Na gorąco tylko je zapamiętywał, żeby nie płoszyć rozmówców (kto wie, może zdradzą jeszcze inne powiedzenie w czasie tej samej rozmowy?), i dopiero później, możliwie szybko i żmudnie, spisywał je, a co spisał - zachował, nie zagubił, nie zaprzepaścił. Niektóre powiedzenia nieco doszlifował, na przykład nadał im rym, słowem - „doprzysłowił”. Zrobił to przynajmniej 7 tysięcy razy, jako że właśnie blisko tyle zdań stanowi podstawę naszego opracowania. Zajęła mu ta praca około pięćdziesięciu lat. (Rec. Wydawn.)

Książka ta jest drugą częścią opowieści o Łemkowszczyźnie, kontynuacją wydanej przed dwoma laty "Łemkowszczyzny po obu stronach Karpat". Obejmuje sto lat dziejów Łemków żyjących na północnych stokach Karpat i ich sąsiadów Rusnaków, zamieszkujących południowy skłon tych gór. Opisano tu okres od lat 30. XIX w., po lato 1939 r. Opowiedziane zostały narodziny łemkowskiej świadomości i literatury, działania podczas Wielkiej Wojny na terenie Beskidu Niskiego i prześladowania jakie dotknęły Łemków w obozie internowania Thalerhof. Kolejne rozdziały opisują cmentarze wojenne, tak charakterystyczne dla tej krainy, powrót do prawosławia, działaczy i literatów okresu międzywojennego, powstanie Apostolskiej Administracji Łemkowszczyzny, a w końcu życie na łemkowskiej wsi w latach międzywojennych i łemkowskie rzemiosło z kamieniarstwem na czele. (Z okł.)

Trzecia i ostatnia część opowieści o Łemkowszczyźnie, będącą kontynuacją książek Łemkowszczyzna po obu stronach Karpat i Łemkowszczyzna. Czas wojny i pokoju. Opisano tu najdramatyczniejszy okres jej historii, który zaważył na łemkowskim „być, albo nie być”. Kampania wrześniowa 1939 r. i operacja dukielsko-preszowska były tylko przerażającą uwerturą do wydarzeń mających nastąpić w latach 1945-1947, a więc przymusowych wysiedleń na Ukrainę sowiecką i akcji „Wisła”, podczas której niemal wszystkich Łemków wywieziono na tzw. Ziemie Odzyskane, przypinając im etykietkę „ukraińskich bandytów”. Czasy PRL-u to okres inwigilacji, życia w strachu i niemożności działalności społecznej czy politycznej. (Rec. Wydawn.)

Trzecia i ostatnia część opowieści o Łemkowszczyźnie, będącą kontynuacją książek "Łemkowszczyzna po obu stronach Karpat" i "Łemkowszczyzna. Czas wojny i pokoju". Opisano tu najdramatyczniejszy okres jej historii, który zaważył na łemkowskim „być, albo nie być”. Kampania wrześniowa 1939 r. i operacja dukielsko-preszowska były tylko przerażającą uwerturą do wydarzeń mających nastąpić w latach 1945–1947, a więc przymusowych wysiedleń na Ukrainę sowiecką i akcji „Wisła”, podczas której niemal wszystkich Łemków wywieziono na tzw. Ziemie Odzyskane, przypinając im etykietkę „ukraińskich bandytów”. Czasy PRL-u to okres inwigilacji, życia w strachu i niemożności działalności społecznej czy politycznej. Dopiero po 1990 r. zaczęły powstawać łemkowskie organizacje podtrzymujące odrębność tej mniejszości etnicznej, a można również powiedzieć, że narodu. Łemkowie mają swoich przedstawicieli w świecie kultury i nauki, a podczas spisu powszechnego w 2011 r. narodowość łemkowską zadeklarowało 10 531 osób. Mniej więcej tyle samo Łemków podało narodowość ukraińską. Umieszczone na okładce zdjęcie, łemkowskiego pogrzebu z czasów II wojny światowej, ma głęboko symboliczną wymowę. Wydarzenia lat 1944–1989 wskazywały na to, że Łemkowszczyznę czeka nieuchronna zagłada. Po 1990 r. rozpoczął się jednak renesans łemkowskiej świadomości i choć tych którzy mienią się Łemkami jest tak niewielu, to jednak coraz żywsza jest nadzieja, że fenomen Łemkowszczyzny nie zostanie utracony, lecz żyć będzie jeszcze długie lata.

Nostalgiczna wędrówka po Łemkowszczyźnie, od najbardziej wysuniętych na zachód Jaworek po Komańczę na wschodzie. Cerkwie – skarby architektury sakralnej, słynne cmentarze wojenne, przyroda, także ta objęta ochroną w Magurskim Parku Narodowym, ale przede wszystkim ludzie i ich tradycja tworzą ten album. Znakomite zdjęcia Piotra Droździka, Kamila Paluszka, Agnieszki i Włodka Bilińskich, Agnieszki i Damiana Nowaków, Włodzimierza Stachonia, Bartłomieja Wadasa, Jarosława Mazura i innych zostały okraszone bardzo osobistym tekstem Andrzeja Potockiego, który pisze m.in. tak: "Nad Łemkowszczyzną znów świeci słońce. Łemkowie, niegdyś wypędzeni z Beskidu, odrodzili swoją ojcowiznę. Wbrew przeciwnościom losu trwa ona w ich mowie, w piśmie, w zwyczajach, w cerkwiach. Pozostała ich chlebem powszednim, o który codziennie modlą się do Pana. Łemkowszczyzna nie zginęła i nigdy nie zginie, bo jest przede wszystkim w ludziach, którzy ją umiłowali".

Rocznik otwiera obszerny artykuł Andrzeja Piecucha będący monografią Dolin, zamieszkałego niegdyś przez Łemków, a obecnie nieco zapomnianego przysiółka Szymbarku. Autor przedstawia zarówno historię osady jak i opisuje jej główne zabytki z dawną cerwią greckokatolicką na czele. Mamy nadzieję, drogi Czytelniku, że zachęcony tym tekstem podczas najbliższej bytności w Szymbarku nie omieszkasz odwiedzić tego położonego na uboczu przysiółka. Kolejny polecany artykuł przedstawia szlak kurierski, który w czasie okupacji prowadził przez Rymanów-Zdrój i Beskid Niski na Węgry do Budapesztu. W szczególności przedstawiona została postać Jana Łożańskiego, jednego z najbardziej zasłużonych kurierów przemierzających tą trasę. Następne teksty poświęcone są tematyce łemkowskiej i dotyczą dwu ostatnio wydanych książek napisanych przez Łemków i poświęconych ich rodzinnym stronom... (Fragment wstępu)

Szczególnie chcieliśmy polecić rozpoczynający Magury obszerny i wielowątkowy tekst Tomasza Boruckiego poświęcony nazwie Bieszczad i dziejom jej występowania w Beskidzie Niskim i Bieszczadach. Autor skrupulatnie opisuje poświadczone w żródłach historycznych miejsca występowania Bieszczadu na przestrzeni dziejów. Przedstawia też etymologię tej nazwy, wiążąc ją z migracjami i osadnictwem plemion wschodniogermańskich, w szczególności Wandalów, w północnych Karpatach w II-V wieku n.e.... (Fragment wstępu)

Na początku numeru publikujemy tekst przetłumaczony i opracowany przez Andrzeja Baniaka, autorstwa Antoniego Humeckiego, urodzonego w 1828 roku karczmarza z Uścia Ruskiego. Opisuje on wydarzenia jakich był świadkiem w okresie od wybuchu I wojny światowej. Przetacza wiele nazwisk i historii ówczesnych mieszkańców Uścia i okolicznych wsi, którzy brali w nich udział. Drugi artykuł to odnalezione niedawno i przetłumaczone z łemkowskiego przez Tadeusza A. Olszańskiego maszynopisy z etnograficznymi zapiskami dawnego mieszkańca Mochnaczki, Tymoteusza Gerbery, na temat życia Łemków. Ich część była już publikowana na naszych łamach w 1985 roku, jednak przytaczamy je ponownie wraz z pozostałymi niepublikowanymi dotychczas materiałami, które uzyskane zostały podczas ówczesnej akcji "Opis". Autor szczegółowo opisuje nie tylko dzieje ludności łemkowskiej, ale także życie codzienne i zwyczaje na podstawie własnych przeżyć i obserwacji, jak również opowieści starszych członków rodziny i znajomych... (Fragment wstępu)

Tom niniejszy zachowuje dotychczasową strukturę rocznika. Czytelnik znajdzie w nim zarówno teksty naukowe, popularno-naukowe, materiały źródłowe do dziejów idei regionalizmu i osób związanych z tym ruchem, artykuł o edukacji regionalnej oraz recenzje i sprawozdania z ważnych dla środowiska regionalistów wydarzeń. (Ze wstępu)

Nie znam drugiej takiej pracy, która by tak wielostronnie przedstawiała jakąkolwiek część Łemkowszczyzny. Opisuje drobiazgowo wybrane elementy kultury materialnej – głównie na podstawie materiałów MBL, z wykorzystaniem ankiet nauczycielskich, pracy Fischera itd. – układ wsi, budownictwo, wnętrza chałup kurnych i pokurnych, obrzędy budowy domu i „zasiedliny”, zajęcia ludności, pożywienie, stan zdrowotny, higienę i medycynę ludową. Przedstawia Łemków, jako lokalne społeczności, z ich aktywnością polityczną, społeczną i gospodarczą, emigracje zarobkowe, miejscowe stosunki wyznaniowe, obrzędy i zwyczaje doroczne oraz rodzinne, obszerny opis wesela (za Fischerem),zwyczajów i obrzędów pogrzebowych (głównie na podstawie własnych badań). Na podstawie ankiet nauczycieli daje informacje o folklorze, historii poszczególnych miejscowości, legendy i podania o treściach historycznych – daje tym samym pewne przyczynki do „historii mówionej”. [prof. dr hab. Zbigniew Libera] Jest to przede wszystkim pierwsza monografia poświęcona dziejom wschodniej Łemkowszczyzny w okresie międzywojennym. Wykorzystanie w badaniach mało znanych kwestionariuszy sanockiego Inspektoratu Szkolnego z połowy lat 30. XX wieku pozwala nam widzieć wieloaspektowy świat Łemków oczyma ówczesnych nauczycieli wiejskich, wprawdzie przede wszystkim już Polaków, ale przecież znających środowiska wiejskie i – może poza sferą polityczną – oddających wiarygodnie realia tego czasu. [prof. dr hab. Rościsław Żerelik]

Czy macie ochotę pobyć przez chwilę na końcu świata? Chyba każdy marzy, by choć na kilka dni spędzić w jakimś niezwykłym, tajemniczym i bezludnym miejscu z dala od cywilizacji. Marzyć łatwo, zrealizować to marzenie - niestety znacznie trudniej… choć ta zasada nie dotyczy naszej wspaniałej mamy, która rzeczy niemożliwe załatwia od ręki! I to dosłownie. Wystarczy jej mapa, by zorganizować wyprawę w nieznane, do miejsca pełnego niesamowitych opowieści, opuszczonych wiosek, starych cmentarzy i świątyń pachnących tajemnicą. Oczywiście takie podróże możliwe są wyłącznie dlatego, że nasz równie niezwykły tata godzi się na jazdę samochodem z rozbrykaną szóstką dzieciaków. Dzięki tej zgodnej i nieco szalonej współpracy naszych rodziców możemy przeżywać coraz to nowe przygody, niezależnie od warunków atmosferycznych, a także humorów i wieku poszczególnych członków ekspedycji. Niektórym dorosłym nie mieści się w głowie, że w naszej wyprawie uczestniczyła nawet trzymiesięczna Mała Zio! Dała radę! Jeśli chcecie choć na chwilę przenieść się na koniec świata, usiądźcie wygodnie, wyostrzcie zmysły i razem z nami zajrzyjcie na piękną i tajemniczą Łemkowszczyznę. Wyobraźcie sobie smak wody z bąbelkami, którą pije się prosto z kranu, zapach starych cerkwi, odgłos skrzypiących drzwi stojących samotnie na samym środku łąki, a także muśnięcia mgły schodzącej ze świętej góry Jawor. Na samą myśl o tym wszystkim do teraz przechodzą nas ciarki! A was?

Reprint z 1939 roku. Książka Krystyny Pieradzkiej jest rzadkością. Większą część nakładu zniszczyli Niemcy podczas okupacji. Po dziś dzień jest to jedyny, napisany po polsku zarys historii łemkowszczyzny. Warto podkreślić, że jest to dzieło młodej doktorantki Uniwersytetu Jagiellońskiego, zarazem harcerki zakochanej w tej ziemi. Wielu zawartych w nim informacji trzeba by dziś żmudnie szukać w trudno dostępnych publikacjach, inne jak np. te o komasacjach mają walor źródłowy i dziś są niezastąpione. Przedstawiony w książce obraz dziejów łemkowszczyzny nie uległ dezaktualizacji. Autorka prezentuje polskie, patriotyczne podejście do dziejów łemkowszczyzny, kładzie więc nacisk na polskie ich elementy, minimalizując ruskie. Czyni to jednak w sposób wyważony i nie przekracza granic, których naukowcom przekraczać nie wolno. Nie sposób zarzucić jej szowinizmu ani fałszowania historii, choć niechęć do Ukraińców spod znaku OUN jest w książce nader czytelna.