Przez ponad dwa lata władze lekceważyły problem podziemia ukraińskiego. Dopiero wiosną 1947 roku, po rozprawieniu się z podziemiem polskim, zdecydowały się na skierowanie do południowo-wschodniej Polski ponad 20 tysięcy żołnierzy, nie licząc podporządkowanych dowództwu Grupy funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa, milicji i innych służb. Pośpiesznie sformowana Grupa Operacyjna „Wisła” 20 kwietnia rozpoczęła w południowo-wschodnim krańcu Polski największą po wojnie operację, nazywaną w dokumentach tego okresu akcją specjalną „Wisła”. Jej celem była likwidacja podziemia ukraińskiego. Jednocześnie, na polecenie rządzących komunistów przeprowadzono przymusowe przesiedlenie tamtejszej ludności ukraińskiej oraz rodzin mieszanych na poniemieckie tereny na północy i zachodzie kraju, również z obszarów, gdzie podziemie ukraińskie nie operowało. Do 31 lipca 1947 r. przesiedlono ponad 135 tysięcy osób, w tym wielu Polaków. Działania Grupy przeciwko podziemiu doprowadziły do jego znacznego osłabienia \ i w konsekwencji do demobilizacji. Kilka tysięcy osób umieszczono w Centralnym Obozie Pracy w Jaworznie. (Rec. Wydawn.)

Ostatni akt krwawych zmagań polsko-ukraińskich. W 1943 r. ukraińscy nacjonaliści rozpoczęli czystki etniczne na Wołyniu. Niniejsza książka dowodzi, że Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów, podobnie jak ukraińscy komuniści, dążyła do opanowania części ziem, stanowiąc realne zagrożenie dla integralności Polski. W efekcie tuż po wojnie, na przełomie lat 1946-47, sytuacja w południowo-wschodniej Polsce daleka była od stabilizacji. Wsie ukraińskie w dalszym ciągu stanowiły zaplecze UPA. Najgorzej było w Bieszczadach i na Pogórzu Przemyskim. Działaniom OUN-UPA sprzyjał ponadto górzysty, silnie zalesiony teren, słabo rozwinięte sieci dróg, a w zasadzie ich brak, a także mała liczba ośrodków miejskich i garnizonów wojskowych. UPA zbudowała tam sieć bunkrów, kryjówek, w których rozlokowano składy materiałowe oraz szpitale. Doraźne działania grupy operacyjnej wojsk WP i KBW nie przyniosły oczekiwanych skutków. By skończyć z OUN-UPA, postanowiono połączyć zmasowaną operację przeciwko oddziałom UPA z przesiedleniem ludności ukraińskiej na Ziemie Zachodnie i Północne. W tym celu powołano Grupę Operacyjną „Wisła”. Wokół jej działań, jak i samej akcji, narosło mnóstwo pytań i kontrowersji. Wciąż toczy się wiele polemik. Historycy ukraińscy dążą do chcą wyizolowania operacji „Wisła” z całego procesu dziejowego lat czterdziestych i stosunków polsko-ukraińskich. Nazywają ją „zbrodnią komunistyczną”, „czystką etniczną”, a nawet ludobójstwem. Koncepcja akcja „Wisła” zbudowana została na bazie prawa przedwojennego, które zezwalało na wysiedlenie ze strefy przygranicznej każdego obywatela, którego władze uznały za „niepożądanego ze względu na bezpieczeństwo granic państwa”. Nie miała zatem nic wspólnego z komunizmem. Nie jest więc prawdą, że Polska złamała prawo międzynarodowe. Mitem jest to, że Wojsko Polskie zabiło kilka tysięcy osób. Mitologizacji uległ również obóz filtracyjny w Jaworznie, gdzie osadzano Ukraińców i Łemków podejrzanych o przynależność do OUN-UPA. Koprowski pisze o tych, jak i o wielu innych ważnych, a często pomijanych i kontrowersyjnych aspektach operacji „Wisła”. Szeroko ujęte konteksty i polemiki wzbogaca omówieniem praktycznie zapomnianej akcji „H-T” oraz biogramami największych ukraińskich zbrodniarzy. Tekst uzupełnia bogaty zestaw zdjęć archiwalnych, obrazujących działalność OUN-UPA, pochodzących m.in. z Muzeum Historycznego w Sanoku oraz prywatnych zbiorów prof. Władysława Filara. (Rec. Wydawn.)

Operacja „Wisła” w ogniu polemik i kontrowersji Na przełomie lat 1946-47 sytuacja w południowo-wschodniej Polsce daleka była od stabilizacji. Wsie ukraińskie w dalszym ciągu stanowiły zaplecze UPA. Najgorzej było w Bieszczadach i na Pogórzu Przemyskim. Ocena Sztabu Generalnego WP była jednoznaczna: „[…] Na terenie powiatów przemyskiego, sanockiego i leskiego większość ludności ukraińskiej i mieszanej współpracuje z bandami UPA”. Ukraińcy stanowili na tych obszarach 85 proc. mieszkańców. Działaniom OUN-UPA sprzyjał górzysty, silnie zalesiony teren, słabo rozwinięte sieci dróg, a w zasadzie ich brak, a także mała liczba ośrodków miejskich i garnizonów wojskowych. UPA zbudowała tam sieć bunkrów, kryjówek, w których rozlokowano składy materiałowe oraz szpitale. Sotnie „Chrina”, „Bira” i „Stacha” czuły się tu jak prawowici gospodarze, nie bardzo przejmując się istnieniem państwa polskiego. Doraźne działania, podjęte przez grupę operacyjną wojsk WP i KBW, nie przyniosły oczekiwanych skutków. By skończyć z OUN-UPA, postanowiono połączyć zmasowaną operację przeciwko oddziałom UPA z przesiedleniem ludności ukraińskiej na Ziemie Zachodnie i Północne. W tym celu powołano Grupę Operacyjną „Wisła”. Historycy ukraińscy chcą wyizolować akcję „Wisła” z całego procesu dziejowego lat czterdziestych i stosunków polsko-ukraińskich. Nazywają ją „zbrodnią komunistyczną”, „czystką etniczną”, a nawet ludobójstwem. Twierdzą, jak pisze Roman Drozd, że „Ukraińców ukarano dlatego, że byli i chcieli być Ukraińcami”. Nie chcą za to przyznać, że ich pobratymcy wymordowali Polaków na Wołyniu tylko dlatego, że byli Polakami. Gen. Stefan Mossor, wybitny teoretyk sztuki wojennej, opracowując koncepcję operacji „Wisła”, brał pod uwagę doświadczenia II Rzeczypospolitej i praktykę Korpusu Obrony Pogranicza. Obowiązujące w niej prawo zezwalało na wysiedlenie ze strefy przygranicznej każdego obywatela, którego władze uznały za „niepożądanego ze względu na bezpieczeństwo granic państwa”. Akcja „Wisła” miała zatem przedwojenną podstawę prawną. Z komunizmem nie miała ona nic wspólnego. Nie jest prawdą, że Polska, dokonując przesiedlenia Ukraińców, złamała prawo międzynarodowe. Mitem jest, że podczas akcji „Wisła” Wojsko Polskie zabiło kilka tysięcy osób. Mitologizacji uległ również obóz filtracyjny w Jaworznie, do którego kierowano Ukraińców i Łemków podejrzewanych o przynależność do OUN-UPA. Oceniając operację „Wisła”, zgodzić się trzeba natomiast, że w jednym przypadku popełniono błąd. Łemków Rusinów ze środkowej i zachodniej Łemkowszczyzny nie należało przesiedlać, ale otoczyć opieką. O tych wszystkich, ważnych, a często pomijanych i kontrowersyjnych sprawach pisze w swej najnowszej książce Marek Koprowski. Szeroko ujęte konteksty i polemiki wzbogaca omówieniem praktycznie zapomnianej akcji „H-T” oraz biogramami największych ukraińskich zbrodniarzy. (Rec. Wydawn.)

Od ćwierćwiecza żyję i pracuję na Łemkowszczyźnie. Zagadnienie to nie jest mi więc obce, wiele przeczytałem na ten temat. Ale dopiero przypadkowe z początku spotkania ze świadkami tamtych wydarzeń i "pociągnięcie ich za język" uświadomiły mi, jak ważnymi są oni świadkami historii i jak wiele dramatycznych przeżyć mają nam do opowiedzenia. Są to ostatnie chwile, aby te wspomnienia utrwalić. Jestem pod wielkim wraźeniem wszystkich moich rozmówców. Nie tylko uwiarygodnili mi oni znane z publikacji historyczne fakty i zdarzenia, ale zdecydowanie poszerzyli moja więdzę na ten temat. To od nich dowiedziałem się, że przesiedlenie Łemków to nie tylko akcja "Wisła". Że w roku 1945 powołano do Armii Czerwonej polskich obywateli, że ukraińska współpracująca z hitlerowskimi policja była groźniejsza od niemieckiej, że przed zbliżającymi się Rosjanami uciekali ukraińcy antypolscy "bieżyce"... (Fragment wstępu)

Michał Oleśniewicz mieszka w Modłej w gminie Gromadka. W 1947 roku, kiedy przeprowadzono akcję Wisła, miał 21 lat. Jego bracia wyjechali do Ameryki, on razem z rodzicami mieszkał w Bereście w pobliżu Grybowa. Michał Oleśniewicz nigdy nie ukrywał, kim jest, choć pamięta czasy, kiedy trzeba było odwagi, żeby mówić o tym, że się jest Łemkiem. Bo nie Polakiem, nie Ukraińcem, nie Rosjaninem, jak chcieliby inni, ale właśnie Łemkiem czuje się Oleśniewicz. - Choć wiele się zmieniło, jest jeszcze wielu, którzy ukrywają swoje pochodzenie. Nie mówię o tych, którzy dali się wynarodowić, ale o tych, którzy uznają łemkowskie tradycje, chodzą do cerkwi, ale jednocześnie przed Polakami wolą uchodzić za Polaków - mówi Oleśniewicz. -- Dziś, 60 lat po wysiedleniu, można stwierdzić, że akcja Wisła w dużej mierze się powiodła. W jakimś stopniu także z winy Łemków, którzy zapomnieli o swoich tradycjach, nie przekazali ich dzieciom. Ale są także tacy, którzy z uporem trwają przy swoim. Mam to szczęście, że moi wnukowie uważają się za Łemków, mówią po łemkowsku, śpiewają w zespole Kyczera. To daje nadzieję, że naród łemkowski będzie istniał - dodaje. Na kartach książki pojawiają się jego sąsiedzi, znajomi, koledzy i inni ludzie, którzy w Beskidzie żyli z Łemkami. Wśród nich są przekupki krynickie, które w czasie wojny zaopatrywały się tu w żywność, Żydzi mieszkający niemal w każdej łemkowskiej wsi i Cyganie, którzy podzielili los wysiedlonych. (Rec. Wydawn.)

Mieczysław Dobrzański urodzony w Futorze pow. lubaczowski, nie tylko opisał swoje przeżycia na wschodniej Rzeszowszczyźnie, ale na podstawie relacji i wspomnień innych osób oraz dokumentów ukazał tragiczne losy Polaków w latach II wojny światowej oraz po jej zakończeniu, aż do czasu przeprowadzenia "Operacji Wisła", na tych terenach, która powstrzymała zbrodnie UPA. Autor szeroko udokumentował losy Polaków pod okupacją niemiecką i sowiecką. Cenne uzupełnienie książki stanowi wykaz zamordowanych i poległych mieszkańców powiatu lubaczowskiego w latach 1939-1948. (Z okł.)

Łemkowie − tragiczne dzieje narodu, który niemal przestał istnieć Łemkowie. Losy zaginionego narodu Marka Koprowskiego to książka przybliżająca historię Łemków-Rusinów. Naród ten, żyjący od wieków w Karpatach, po przesiedleniu do ZSRR i na polskie Ziemie Odzyskane, utracił swoją ojczyznę. Owe „góry” są dla nich tym, czym dla Polaków Kresy − utraconą „Arkadią”, gdzie wszystko było lepsze, bo swoje. Choć nadal istnieje szansa na renesans tej narodowości, wciąż napotyka ona liczne przeszkody. Ukraińcy starają się zukrainizować wszystko, co zawsze kojarzyło się z Łemkami. Uważają bowiem, że jest to co najwyżej grupa etnograficzna i miano narodu jej nie przysługuje. W swych staraniach osiągają jednak tylko częściowy sukces. Książkę otwiera obszerny szkic historyczny dotyczący dziejów Łemków-Rusinów od połowy XIX w. do chwili obecnej. W odróżnieniu od dotychczasowych opracowań, opisujących temat Łemkowszyzny w sposób hermetyczny, naukowy, szkic ten napisany został niezwykle przystępnie. Nie traktuje Łemków i ich kultury wyłącznie jako folkloru, ciekawostki czy „resztki po wielonarodowej Rzeczypospolitej”. Łemkowie są pełnoprawnym narodem o własnej, odrębnej kulturze i tożsamości. Są także narodem skrzywdzonym. Pomimo wierności Rzeczypospolitej, zastosowano wobec niego surowe reguły Operacji „Wisła” i potraktowano jak Ukraińców, którzy wspierali działania OUN-UPA. Tymczasem na środkowej i zachodniej Łemkowszczyźnie formacja ta żadnych wpływów nie miała. Publikacja Koprowskiego zawiera również bezpośrednie relacje rodowitych Łemków − Teodora Gocza i jego żony Marii z Zyndranowej koło Dukli w Beskidzie Niskim. Opowiadają oni o historii swoich rodzin, miejscowości, gdzie przyszło im mieszkać, a także dziele ich życia − Muzeum Kultury Łemkowskiej. Młode pokolenia Łemków są z kolei reprezentowane w książce przez Bogdana Gambala, działacza „Ruskiej Bursy” w Gorlicach − odrodzonej instytucji służącej społeczności łemkowskiej. "Marek Koprowski jest jednym z najciekawszych polskich popularyzatorów historii." (Rec. Wydawn.)

Książka poświęcona jest dziejom politycznym ludności łemkowskiej. Przedstawia historię społeczności łemkowskiej na Łemkowszczyźnie na tle procesu wyodrębniania jedności grupowej, jak również poszukiwania tożsamości w sytuacji ukraińsko-polskiej rywalizacji o włączenie miejscowej ludności do własnej wspólnoty narodowej lub obywatelskiej. (Rec. Wydawn.)

Trzecia i ostatnia część opowieści o Łemkowszczyźnie, będącą kontynuacją książek "Łemkowszczyzna po obu stronach Karpat" i "Łemkowszczyzna. Czas wojny i pokoju". Opisano tu najdramatyczniejszy okres jej historii, który zaważył na łemkowskim „być, albo nie być”. Kampania wrześniowa 1939 r. i operacja dukielsko-preszowska były tylko przerażającą uwerturą do wydarzeń mających nastąpić w latach 1945–1947, a więc przymusowych wysiedleń na Ukrainę sowiecką i akcji „Wisła”, podczas której niemal wszystkich Łemków wywieziono na tzw. Ziemie Odzyskane, przypinając im etykietkę „ukraińskich bandytów”. Czasy PRL-u to okres inwigilacji, życia w strachu i niemożności działalności społecznej czy politycznej. Dopiero po 1990 r. zaczęły powstawać łemkowskie organizacje podtrzymujące odrębność tej mniejszości etnicznej, a można również powiedzieć, że narodu. Łemkowie mają swoich przedstawicieli w świecie kultury i nauki, a podczas spisu powszechnego w 2011 r. narodowość łemkowską zadeklarowało 10 531 osób. Mniej więcej tyle samo Łemków podało narodowość ukraińską. Umieszczone na okładce zdjęcie, łemkowskiego pogrzebu z czasów II wojny światowej, ma głęboko symboliczną wymowę. Wydarzenia lat 1944–1989 wskazywały na to, że Łemkowszczyznę czeka nieuchronna zagłada. Po 1990 r. rozpoczął się jednak renesans łemkowskiej świadomości i choć tych którzy mienią się Łemkami jest tak niewielu, to jednak coraz żywsza jest nadzieja, że fenomen Łemkowszczyzny nie zostanie utracony, lecz żyć będzie jeszcze długie lata.

Trzecia i ostatnia część opowieści o Łemkowszczyźnie, będącą kontynuacją książek Łemkowszczyzna po obu stronach Karpat i Łemkowszczyzna. Czas wojny i pokoju. Opisano tu najdramatyczniejszy okres jej historii, który zaważył na łemkowskim „być, albo nie być”. Kampania wrześniowa 1939 r. i operacja dukielsko-preszowska były tylko przerażającą uwerturą do wydarzeń mających nastąpić w latach 1945-1947, a więc przymusowych wysiedleń na Ukrainę sowiecką i akcji „Wisła”, podczas której niemal wszystkich Łemków wywieziono na tzw. Ziemie Odzyskane, przypinając im etykietkę „ukraińskich bandytów”. Czasy PRL-u to okres inwigilacji, życia w strachu i niemożności działalności społecznej czy politycznej. (Rec. Wydawn.)

... Dorastał w górskiej rusińskiej wsi, gdzie dla utrzymania się mieszkańcy dużo i ciężko pracowali. Przeważnie była to praca niezmechanizowana, wykonywana siłą ludzkich mięśni. Jednocześnie mieli oni przyjęty system wartości, którym się kierowali. W wieku siedemnastu lat, jako półsierota doznał dramatu zastosowania przez władzę polityczną odpowiedzialności zbiorowej według kryterium narodowościowego i wyznaniowego oraz deportowania wraz z rodziną w nieznane, jedynie za swoje niepolskie pochodzenie. Dzieciństwo, dorastanie, szukanie swego miejsca w życiu, pracę wykonywaną zawsze z angażowaniem się oraz własne widzenie świata zawarł w publikowanych wspomnieniach. (Fragment Wstępu)

Publikacja składa się z trzech opowiadań – historii życia ojca Iwana, matki Jarosławy i Piotra Czuchty. Wersja ukraińska jest tłumaczeniem polskiego materiału, który pierwotnie miał się ukazać w „Tygodniku Powszechnym”. Autor z geograficzną dokładnością odtwarza przedwojenne rozmieszczenie chat, cmentarzy, łanów, lasów. Czas okupacji niemieckiej – ukazany poza rzeczywistą przestrzenią z kontyngentami, roboty w Niemczech i partyzantami – jest niemal wiejską idyllą. Opisom życia i tragedii przesiedlenia towarzyszą ekspresywne i emocjonujące sytuacje dotyczące szczególnie okresu przesiedlenia i poszukiwanie rodzinnych wsi. Grozę wysiedlenia łagodzą humorystyczno-gorzkie sytuacje. Opowieść literacka uzupełniona jest wspaniałymi fotografiami, zrobionymi w latach 1911–1940 przez ojca autora, Iwana Maśleja. Poczucie utraconej ziemi rodzinnej jest podobne u każdego wysiedleńca – Niemca, Ukraińca, Polaka, Węgra, Żyda… Dla A. Maśleja intymna Łemkowszczyzna to nie tylko historia wysiedlenia czy zwycięstwo powrotu – to także współodczuwanie ziemi wraz z przesiedleńcami. (Rec. Wydawn.)

Historia, która od dawna czekała, by ją opowiedzieć. Okolice Soliny. II wojna światowa dobiegła końca. Oficjalnie. W etnicznym i narodowościowym tyglu południowo-wschodniej Polski koniec świata ma dopiero nadejść. Jelko Rabik mieszka w Pasice, wiosce, nad którą góruje mała cerkiew. Jak większość tutejszych jest Bojkiem, a jego rodzina, na czele z Fedorem, ojcem siedmiu synów, cieszy się dużym szacunkiem sąsiadów. Nieopodal, we wsi Bereżnica Niżna, żyje rodzina Niny Gocz. Jej matka, katoliczka, pochodzi z jednej z nielicznych w okolicy polskich rodzin, zaś ojciec jest Łemkiem, za którym z Beskidu Niskiego przywędrowały krewniaczki. Nina została wychowana po łemkowsku, mówi po polsku, chodzi do cerkwi. Jelko kocha się w Ninie. Wie o tym chasyd Mozes Halberstam, którego Jelko odwiedza, by prosić o radę. Do ziemianki pod bojkowską chatą, w której wciąż ukrywa się Żyd, docierają różne plotki. Ciągle jednak brakuje wieści o cadykach, którzy, mimo zakończenia wojny, nadal nie wrócili. Bo co to znaczy „zniknęli”? Wszyscy? Gdzie? Jelko nie wie. Nie wie też jego ojciec, który z coraz większym niepokojem spogląda w przyszłość i na pobliskie lasy. Bo to z nich - po odejściu Niemców i przejściu Sowietów - do wsi przychodzą kolejni „wyzwoliciele”: Ukraińska Powstańcza Armia, Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów, Wojsko Polskie, Milicja Obywatelska albo bandy podszywające się pod kogo bądź. W końcu - jak twierdzi Mozes - to, że Niemcy odeszli, wcale nie musi oznaczać, że zrobiło się bezpieczniej. I co mieli na myśli sowieccy agitatorzy, którzy namawiali do wyjazdu na wschód, nim będzie za późno? Wkrótce wszystko staje się jasne. Rozpoczyna się akcja „Wisła”. Ruszają przesiedleńcze transporty. Czy tam, gdzie zostaną rzuceni bohaterowie, uda im się odnaleźć siebie nawzajem i własną tożsamość? (Rec. Wydawn.)

Książka Mikołaja Gabły to wielowątkowa opowieść o maleńkiej łemkowskiej enklawie schowanej wśród łagodnych szczytów Beskidu Niskiego, która, okaleczona przez wojnę, nieodwracalnie zmieniona przez wielką politykę i religię, nie pozwalała swoim mieszkańcom na przywyknięcie do spokojnego “tu i teraz”. Obok burzliwej historii wsi Olchowiec spisanej przez bezpośredniego uczestnika większości wydarzeń, czytelnik znajdzie tu także opisy świąt religijnych, strojów ludowych, potraw i lokalnie pielęgnowanych zwyczajów. Publikację wzbogaciły artykuły w języku łemkowskim, bogaty zbiór przysłów, powiedzeń i przyśpiewek a także blisko dwieście, zarówno archiwalnych, jak i współczesnych fotografii i dokumentów. „Łemkowszczyzna, którą zapamiętali, to był raj na ziemi – kraj mlekiem i miodem płynący, pełen uprawianych pól i bujnych sadów, z lasami pełnymi poziomek, malin, borówek i grzybów. Tymczasem pod nieobecność gospodarzy pozwolono, by budynki niszczały, a pastwiska i łąki zarastały samosiejką.”